piątek, 24 maja 2013

Po premierze "The Ghosts in Our Machine"

 kadry z filmu "The Ghosts in Our Machine"

Po warszawskiej premierze filmu Liz Marschall "Duchy naszego systemu" w ramach festiwalu Planete+Doc odbyła się debata poprowadzona przez Mikołaja Jastrzębskiego, w której udział wzięli prof. Andrzej Elżanowski - zoolog z PAN, dr Michał Bilewicz - psycholog z UW, Cezary Wyszyński - prezes Fundacji Viva oraz ja, czyli historyczka sztuki z UW. Debatę uważam za udaną, było bowiem sporo osób, sporo pytań, dość ożywiona dyskusja, która trwała trzy godziny, a zakończyła się tylko dlatego, że przyszedł czas na kolejny seans.

Podczas dyskusji starałam się poruszyć nie tylko problematykę społeczno-etyczną, która jest przedmiotem samego filmu, ale także poddać analizie sam film jako film właśnie, pokusić się o jakąś ocenę, porównać go z innymi filmami dokumentalnymi na pokrewne tematy oraz poruszyć kwestię siły i sposobów oddziaływania tego typu kina. W jaki sposób za pomocą medium filmowego można mówić o cierpieniu i śmierci zwierząt oraz ich uwikłaniu w system i nasze codzienne życie? Nie udało mi się powiedzieć wszystkiego, co chciałam, częściowo dlatego, że  nikt nie podjął tematu filmu jako dzieła sztuki i jako części kultury wizualnej, a szkoda, bo jak się okazało na sali było 99% wegetarian, więc była to okazja, żeby porozmawiać o tym, jak za pomocą filmu mówić o problemie wykorzystywanie zwierząt w celach konsumpcyjnych w taki sposób, by do kina przyciągnąć nie tylko wegetarian. Być może na filmie było więcej niewegetarian niż na debacie, niemniej mały odsetek niewegetarian świadczy o tym, że filmy poruszające kwestie cierpienia zwierząt nie mają siły oddziaływania odpowiadającej skali i powadze problemu wykorzystywania i zabijania zwierząt. Warto więc zastanowić się na czym polega problem z niedoborami publiczności spoza środowisk prozwierzęcych i czy można coś z tym zrobić.

 kadr z filmu "The Ghosts in Our Machine" 

"Duchy naszego systemu" jest dość klasycznym dokumentem opowiadającym o problemach społeczno-stycznych przez pryzmat jednej głównej bohaterki, czyli Jo-Anne McArthur, fotografki, fotoreporterki, której niezwykle dobre i wymowne zdjęcia ukazały w wielu prestiżowych i poczytnych gazetach i czasopismach oraz na okładkach książek z dziedziny animal studies, jak choćby "Teaching The Animal" pod red. Margo DeMello wydanej przez Animals&Society Institute. 

 kadr z filmu "The Ghosts in Our Machine" 

Niewątpliwie ciekawym tematem jest praca fotoreporterki. Film pokazuje charakter takiej pracy i trudności, które się w niej napotyka: praktyczne, takie jak wkradanie się na fermę futrzarską i psychiczne - dla Jo-Anne najtrudniejszy jest moment, gdy po sfotografowaniu zostawia zwierzęta, wiedząc, że nie może im wszystkim pomóc i wierząc, że za pomocą zdjęć może im bardziej pomóc niż interweniując bezpośrednio. Ten sam problem napotykają fotoreporterzy dokumentujący cierpienie ludzi, np. podczas wojny, ale także w ramach struktur współczesnej globalnej gospodarki, np. wyzysk dzieci na plantacjach w Afryce. Ujawnia się tu problem dobra ogółu i jednostki. Konkretne zwierzęta, często chore, poranione, bardzo cierpiące, przeznaczone na pewna śmierć Jo-Anne zostawia, ale jednocześnie  fotografowanie jest misją mającą na celu poprawę sytuacji zwierząt poprzez ujawnienie faktów związanych z warunkami ich życia i umierania, informowanie opinii publicznej i wpływanie na postawy społeczne. Jo-Anne, będąc świadoma banalności tego stwierdzenia, nieco przekornie mówi "Yes, I'm trying to save the world". Opowiada także o potrzebie regeneracji psychicznej po oglądaniu zła w tak dużej dawce. By móc dalej fotografować cierpiące zwierzęta, musi przez jakiś czas pobyć z tym szczęśliwymi, z tego względu co jakiś czas odwiedza przytulisko dla zwierząt (tzw. farm sanctuary), gdzie przebywają krowy, świnie i inne zwierzęta uratowane z rzeźni, hodowli lub transportu. Co istotne obcowanie z tymi zwierzętami jest wchodzeniem w relację z konkretnymi jednostkami, poznawaniem ich osobowości i obserwowaniem przemiany jaką przechodzą w przytulisku.

Dobre są zarówno zdjęcia McArthur, które zostały pokazane z filmie, jak i zdjęcia w sensie materii medium filmowego.
kadr z filmu "The Ghosts in Our Machine" 

Niestety film jest niemiłosiernie amerykański i po amerykańsku sentymentalny. Jest też bardzo spokojny, co samo w sobie nie jest co prawda wadą, ale staje się nią, gdy zbyt banalne sceny są pokazywane zbyt długo. Takiem momentem jest m. in. ten, w którym pokazywane są zdjęcia Maggie - suczki rasy beaggle zaadoptowanej po eksperymentach w laboratorium. Maggie jest oczywiście cudownym psiakiem i nie wątpię, że w bezpośrednim kontakcie wcale nie jest nudna, niemniej zdjęcia szczęśliwego małżeństwa z pieskiem w przesadzonej ilości nie sprzyjają wciągnięciu się widza w opowiadaną historię.Cenne są sceny pokazujące wytatuowane numery w uszach obydwu polaboratoryjnych piesków. Są symbolicznym i dosłownym piętnem, jakie odcisnęło na nich laboratorium, kojarzą się także w dość oczywisty sposób z tatuażami więźniów z niemieckich nazistowskich obozów pracy i zagłady, przede wszystkim tych, którzy byli ofiarami doktora Mengele. 

 kadr z filmu "The Ghosts in Our Machine" 

Jednym z ciekawszych momentów jest scena wkradania się na fermę futrzarską, ponieważ najzwyczajniej w świecie podkręca fabułę i buduje napięcie. Cennym momentem w filmie jest także ten omawiający projektowanie rzeźni. Naukowczyni z amerykańskiego uniwersytetu wypowiada się fachowo na temat opracowanego przez siebie projektu ubojni dla krów, która została opracowana w taki sposób, by była jak najwydajniejsza i sprawiająca jak najmniej problemów pracownikom. Badania z zakresu etologii i psychologii krów zostają wykorzystane do zaplanowania architektury i maszynerii rzeźni w taki sposób, by działała szybko i sprawnie. Nie do uniknięcia jest skojarzenie z planowaniem obozów zagłady, które miały w jak najwydajniejszy sposób unicestwić jak największą ilość Żydów, a jednocześnie pozyskać z nich jak najwięcej: ubrania, obuwie, cenne przedmioty, biżuterię i złote zęby w przypadku Żydów, a niekiedy nawet tłuszcz, zaś mięso, wnętrzności, skóry i kości w przypadku zwierząt. Warto przy tym pamiętać, że projekty techniczno-organizacyjne niemieckich obozów zagłady z czasów II wojny zostały opracowane w dużej mierze na podstawie projektów ówczesnych amerykańskich rzeźni przemysłowych, co opisuje dr Charles Patterson w "Wiecznej Treblince" (którą polecam czytać także w oryginale, gdyż polskie tłumaczenie jest fatalne pod względem językowym, chyba w ogóle niezredagowane). 


kadry z filmu "The Ghosts in Our Machine" 
 
"Duchy naszego systemu" są filmem niespecjalnie różniącym się od "The Witness" czy "Peacable Kingdom". Wydaje mi się, że trzeba znaleźć nową formułę dokumentu mówiącego o kwestii praw i wyzwolenia zwierząt, ich cierpienia i śmierci w masowych hodowlach i rzeźniach.  Przyszło mi do głowy kilka pytań, na które należałoby poszukać odpowiedzi tworząc kolejne filmy:

Jak kręcić filmy o problematyce wegetariańskiej tak, by nie były nudne i moralizatorskie?

Jak zaznaczyć obecność moralnego problemu bez nadużywania banalnych porównań typu: krowa na zielonej trawie versus zmaltretowana krowa w przemysłowej hodowli?
 
Jak mówić o uwikłaniu zabijania zwierząt w system, w codzienne życie i codzienne wybory większości ludzi bez wzbudzania w widzu mechanizmu psychologicznego polegającego na odrzuceniu problemu, dystansowaniu się do niego, chęci odsunięcia go od siebie z powodu poczucia winy?

Jak mówić o tych sprawach tak, by przemówić do ludzi, by uzmysłowić skalę zła, ale jednocześnie, by nie epatować okrucieństwem na ekranie? "Duchy naszego systemu" próbują temu sprostać serwując widzom minimalną dawkę okrucieństwa, bez której obraz byłby fałszywy. Wydaje mi się, że film został pomyślany tak, by można go było puścić w telewizji w godzinach kina familijnego lub zabrać na niego do kina grupę młodzieży szkolnej. Jest to niewątpliwą zaletą tego filmu, choć jednocześnie nie unaocznia on skali i ogromu zła, które w rzeczywistości jest niepojmowalne, niewypowiadalne... Czy da się w ogóle znaleźć taką formułę filmu dokumentalnego, która pozwoliła by to zło wypowiedzieć z całym jego przerażającym ogromem? Czy możliwa jest sztuka po Holokauście - pytał Adorno. Czy mówienie o tym w jakikolwiek inny sposób niż pokazanie gołych faktów nie jest estetyzacją holokaustu (zwierząt)?

  kadr z filmu "The Ghosts in Our Machine" 

Jednym z filmów, w których się to udało jest "Erthlings", który, pomijając sam początek (nieco zbyt wzniosły jak na europejskiego widza), jest nagą prawdą, czystym dokumentem, co stwierdzam z całą świadomością tego, co pisała Susan Sontag o manipulacji obecnej zawsze w jakiś sposób w dokumencie. Ów wstęp do "Earthlings" nie ingeruje jednak w sam dokument, w to, co zostaje pokazane później, sugeruje jedynie możliwy (słuszny) sposób postrzegania tego, co zobaczymy dalej. "Earthlings" jest tak trudny do obejrzenia jak trudne do zaakceptowania są fakty, o których mów. Film jest tak jak owe fakty przerażający, szokujący, unieruchamiający. "Earthlings" obejrzałam z zamkniętymi oczami, inaczej się nie da. Oczy spuchły mi od płaczu, było mi fizycznie niedobrze, długo odchorowywałam ten film. Był tak trudny jak trudna jest prawda. Ale pytanie ile osób go obejrzy, kto go obejrzy, kto dotrwa do końca, kto w ramach psychicznej reakcji obronnej go nie wyprze i nie wyjdzie z kina mówiąc sobie: nie, to nie możliwe, nie, ja się do tego nie przyczyniam? Może zatem estetyzujemy Holokaust, by móc o nim mówić, może potrzebujemy złagodzonych form , by pewne fakty w ogóle móc przyjąć do wiadomości?
Wiem jednak, że istnieją osoby, które potrafią się emocjonalnie zdystansować do wszelkiego rodzaju obrazów i faktów. O problemie tego, dlaczego dany obraz lub dana informacja w jednych budzi empatię, a w innych nie, mówił podczas debaty psycholog dr Michał Bilewicz.

  kadr z filmu "The Ghosts in Our Machine" 

Nie zrażajcie się nudnawym zwiastunem "Duchów naszego systemu", idźcie do kina.
Tu można obejrzeć krótkie historie wybranych bohaterów filmu, takich jak świnia Nikki, indyczka Hildy czy suczka z laboratorium, Maggie: http://vimeo.com/theghostsinourmachine/videos
Nie zniechęcajcie się trochę patetycznym kilkuminutowym początkiem "Earthlings", obejrzyjcie ten film - producent udostępnia go bezpłatnie: http://earthlings.com/.
---
Wszystkie teksty opublikowane na blogu Nie-zła sztuka objęte są prawem autorskim na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Cytując teksty z niniejszego blogu, musisz podać imię i nazwisko autorki oraz nazwę i adres blogu.
 ---

czwartek, 2 maja 2013

"Duchy naszego systemu" na festiwalu Planete+Doc

19.05. (niedziela), godz. 18.00
Kinoteka, ul. Plac Defilad 1
wstęp: 16 zł (wstęp na debatę darmowy!)

W ramach festiwalu  Planete+Doc i Tygodnia Wegetarianizmu organizowanego przez Fundację Viva odbędzie się premiera filmu Duchy naszego systemu (Ghosts in our machine) w reżyserii Liz Marshall. Film opowiada o pracy fotografki Jo-Anne McArthur, która dokumentuje warunki życia zwierząt w ponad 40 krajach. Jej fotografie są bardzo dobre i znalazły się na okładkach wielu magazynów i książek. Dwie z tych książek pokażę na debacie, która odbędzie się po seansie filmowym.
Wezmą w niej udział:
Prof. Andrzej Elżanowski - zoolog i paleontolog Polskiej Akademii Nauk
Dr Michał Bilewicz - psycholog społeczny, kierownik Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego
Dorota Łagodzka - historyczka sztuki, zajmuje się animal studies, Wydział Artes Liberales UW
Cezary Wyszyński - prezes Fundacji Viva!

Zapraszam do kina i na dyskusję, a tym, którzy nie dotrą, zdam na blogu relację z moich wypowiedzi. Podczas debaty chcę poruszyć nie tylko problematykę społeczno-etyczną, która jest przedmiotem samego filmu, ale także poddać analizie sam film jako film właśnie, pokusić się o jakąś ocenę, porównać go z innymi filmami dokumentalnymi na pokrewne tematy oraz poruszyć kwestię siły i sposobów oddziaływania tego typu kina. W jaki sposób za pomocą medium filmowego można mówić o cierpieniu i śmierci zwierząt oraz ich uwikłaniu w system i nasze codzienne życie?

Trailer filmu nie jest porywający, ale sam film już ciekawszy. Oprócz o relacjach ludzi i zwierząt nieczłowieczych mówi także o pracy fotoreprterki. A zdjęcia Jo-Anne McArthur są naprawdę dobre. Zdjęcia w znaczeniu formalno-technicznej składowej filmu - także.

Pokazy filmu i debaty odbędą się także w innych miastach: Wrocławiu, Krakowie, Szczecinie, Toruniu i Poznaniu. W Poznaniu w debacie udział wezmą m. in. dr hab. Monika Bakke, prof. UAM i Dariusz Gzyra.



---
Wszystkie teksty opublikowane na blogu Nie-zła sztuka objęte są prawem autorskim na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Cytując teksty z niniejszego blogu, musisz podać imię i nazwisko autorki oraz nazwę i adres blogu.
---

środa, 1 maja 2013

Animal studies - nowa perspektywa badawcza w humanistyce?

W Instytucie Badań Literackich PAN, w ramach trwającego od kilku miesięcy cyklu wykładów "Animalia", odbędzie się spotkanie dla wszystkich zainteresowanych problematyką studiów nad zwierzętami w badaniach nad kulturą.

Anna Barcz i Dorota Łagodzka, autorki projektu "Znaczenie studiów nad zwierzętami dla badań nad kulturą w Polsce" (NCN), przedstawią wstępne rozpoznania dotyczące zmiany postrzegania zwierząt na wybranych przykładach w literaturze (Barcz) i w sztuce (Łagodzka). Czy teoria literatury i sztuki potrzebują studiów nad zwierzętami? Czym miałby być zwrot zwierzęcy w humanistyce (coraz częściej nazywanej posthumanistyką)? Z jakimi ważnymi przemianami mamy do czynienia? Czy można mówić o kwestionowaniu antropocentrycznego paradygmatu? Jakie nowe sposoby postrzegania i rozumienia współczesnej kultury otwiera przed nami problematyka zwierzęca i jakie to ma znaczenie dla rzeczywistych zwierząt?

9.05.2013 (czwartek), godz. 18.00
IBL PAN, ul. Nowy Świat 72 (Pałac Staszica), 00-330 Warszawa
sala 144 

Osoby śledzące mój blog i znające moje publikacje oraz referaty na konferencjach prawdopodobnie nie dowiedzą się aż tak wiele nowego. Będzie jednak okazja, by dowiedzieć się czegoś o zwierzętach w literaturze. Spotkanie to jest także zaproszeniem do dyskusji nad tą problematyką. Mile widziane konstruktywne komentarze i sugestie. W szczególności zapraszam naukowców, intelektualistów i twórców, którym kwestie związane ze zwierzętami wydają się warte przedyskutowania, sproblematyzowania i teoretycznego opracowania, a także aktywistów prozwierzęcych, którzy doceniają rolę filozofii, teorii i sztuki w przemianach społeczno-etycznych.

Przy okazji przedstawiam stronę internetową Animal Studies PL, uruchomioną w ramach w.w. projektu NCN-owskiego. Dostępne są na niej informacje o projekcie, konferencji i wystawie, ale także informacje o innych konferencjach, wykładach, naborach tekstów, numerach czasopism, kursach i wystawach związanych z rozwojem studiów nad zwierzętami w Polsce. Zachęcamy do nadsyłania informacji o tego typu wydarzeniach na mail kontaktowy podany na stronie. 




---
Wszystkie teksty opublikowane na blogu Nie-zła sztuka objęte są prawem autorskim na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Cytując teksty z niniejszego blogu, musisz podać imię i nazwisko autorki oraz nazwę i adres blogu.
---